Aanleiding (probleemanalyse en doelstelling)

In de aanleiding motiveer je je keus (waarom schrijf je dit verslag en waarom is het onderwerp van belang?). Pas als je een goede probleemanalyse hebt, is het duidelijk welke richting je onderzoek op gaat. Trek de nodige tijd uit voor het formuleren van de probleemanalyse. De doelstelling vloeit voort uit de probleemanalyse die je hebt gemaakt.

Mogelijke aanleidingen zijn:

een nieuw inzicht of een nieuwe theorie;
een alternatieve oplossing voor een bestaand probleem;
een controverse over een bepaald onderwerp;
een nieuwe bijdrage aan een bestaande discussie;
een overzicht dat nog niet bestaat;
een uitbreiding van bestaand onderzoek.

Het nadenken over de aanleiding dwingt je na te denken over de waarde van je tekst. In wetenschappelijke teksten is het van belang dat je iets nieuws toevoegt aan bestaande kennis en niet herkauwt wat anderen voor je hebben bedacht.

Zorg ervoor dat de aanleiding/motivatie niet persoonlijk is. Vermijd dus formuleringen als: ‘Ik vind het belangrijk om uit te zoeken wat ...’ of ‘Het onderwerp heeft me altijd al geboeid, omdat …’ En vermijd al helemaal: 'Ik moet dit schrijven van mijn docent/voor het vak ...' Bedenk waarom je dit moet schrijven en schrijf die reden op.

Voorbeeld: een nieuwe bijdrage aan een bestaande discussie

In alle commotie rondom de verbinding van de A6 en de A9 lijken de mogelijkheden beperkt te zijn tot de twee hierboven genoemde alternatieven: verbreding van de A9 of een ondertunnelde snelweg bij het Naardermeer. De argumenten van zowel voor- als tegenstanders van beide mogelijkheden zijn steekhoudend, wat de keus uiterst complex maakt. Mogelijke alternatieven voor de verbinding lijken bij voorbaat uitgesloten, maar is dat terecht?

Probleemanalyse

Bij een probleemanalyse doe je vooronderzoek om het onderwerp af te bakenen. Dit betekent dat je keuzes maakt aangezien je niet alles kunt onderzoeken: je bepaalt wat je wel en niet meeneemt in je onderzoek. Dit is je rode draad, je focus.

Je opdrachtgever heeft een probleem (of een vraag/wens): er is sprake van een probleem als de actuele en de gewenste situatie niet met elkaar overeenkomen. Het is jouw taak om een oplossing voor het probleem te vinden. Je bedenkt daarom allereerst waarom en voor wie het een probleem is. Hiermee maak je het probleem inzichtelijk; je verdiept je in het probleem. Je brengt als het ware de achtergronden van het probleem in kaart.

De volgende vragen (de "zes W's") kunnen je helpen de probleemanalyse goed te definiëren (Verhoeven 2007):

Wat is het probleem? Je bekijkt wat er niet wenselijk of onaanvaardbaar is.
Wie heeft het probleem? Je bekijkt wie het probleem heeft: wie zijn de betrokkenen?
Wanneer is het een probleem? Je bekijkt wanneer het probleem is ontstaan of wanneer het zich voordoet.
Waarom is het een probleem? Je probeert te achterhalen wat de gevolgen van het probleem zijn.
Waar doet het probleem zich voor? Je bekijkt of je bepaalde probleemgebieden kunt aanwijzen, welke plekken, gebieden, onderdelen zijn meer of minder belangrijk?
Wat is de aanleiding? Je bekijkt hoe het probleem is ontstaan. Je achterhaalt de geschiedenis van het onderwerp.

Voorbeeld: probleemanalyse volgens de zes W's

Het bestuur van een groot cateringsbedrijf dat alle kantines van zowel de UvA als de HvA verzorgt, wil graag vernieuwen, zodat ze ook in de toekomst de optimale gebruikersbeleving kunnen bieden aan hun klanten. Op dit moment merkt het bestuur dat het belangrijk is om met de tijd mee te gaan. Om geen omzet mis te lopen in de toekomst en om klanten tevreden te blijven stellen wil ze graag weten hoe ze in de toekomst de kantines in kan richten. De kantines bevinden zich op alle locaties van de UvA en HvA en zijn vijf dagen per week geopend, behalve tijdens de schoolvakanties. De doelgroepen die de kantines bezoeken, kunnen per locatie verschillen; ook de openingstijden zijn niet overal gelijk, de personele bezetting wisselt per locatie en de beschikbare ruimte is evenmin overal hetzelfde. De opdrachtgever heeft gevraagd een visiestuk te schrijven voor de toekomst. In een brede visie wordt geen rekening gehouden met de verschillen tussen de locaties. Ook heeft de opdrachtgever aangegeven dat in het visiestuk eventuele beperkingen, zoals financiële of logistieke beperkingen, niet hoeven te worden meegenomen. Het doel is de opdrachtgever te informeren over de mogelijkheden die er zijn, rekeninghoudend met de doelgroep en kijkend naar de trends en de concurrentie. Het visiestuk kan het bestuur van het cateringsbedrijf gebruiken om de kantines op de UvA en HvA toekomstproof te maken.

Doelstelling

Er is een duidelijke samenhang tussen de probleemanalyse en de doelstelling. Bij de doelstelling stel je je de vraag waarom je dit onderzoek doet.

De doelstelling is dus de reden van je onderzoek. De informatie die je in het onderzoek presenteert, heeft namelijk een doel. Wat wil je met deze informatie bereiken? Hierbij is het belangrijk om je te realiseren dat je bij een theoretisch onderzoek het probleem niet zozeer hoeft op te lossen, maar dat je informatie levert die door anderen gebruikt kan worden om het probleem op te lossen. Bij een praktijkgerichter onderzoek doe je dat natuurlijk uiteindelijk wel.

De volgende formuleringen kunnen je helpen om de doelstelling te formuleren:

De doelstelling van het onderzoek is meer inzicht te verkrijgen in … zodat/om/waarmee/waardoor [wat kan de opdrachtgever met deze informatie bereiken?]
De doelstelling van het onderzoek is kennis te verwerven/vergaren over … zodat/om/waarmee/waardoor [wat kan de opdrachtgever met deze informatie bereiken?]
De doelstelling van het onderzoek is het beter begrijpen van … zodat/om/waarmee/waardoor [wat kan de opdrachtgever met deze informatie bereiken?]

Andere mogelijke formuleringen zijn:

Het doel van dit onderzoek is …
Het doel van dit experiment is te onderzoeken of en in welke mate de hypotheses opgaan voor … en …
Deze studie is een eerste stap om te bekijken in hoeverre …
In dit onderzoek wordt de relatie onderzocht tussen … en …
Dit onderzoek biedt inzicht in de mate waarin …

Meer formuleringen vind je op Tilburg university.

Het SMART formuleren van de doelstelling

Een goede doelstelling is SMART geformuleerd. Op deze manier wordt snel inzichtelijk of het onderzoek kans van slagen heeft en zo kan ook na afloop beoordeeld worden of de doelstelling bereikt is. SMART staat voor Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden. Hieronder volgt een toelichting op SMART aan de hand van een voorbeeld.

Stel dat je onderzoek doet in opdracht van een cateringsbedrijf. Het doel van dit onderzoek is het bestuur van het cateringsbedrijf van de UvA en HvA informeren over de mogelijkheden om de kantine te vernieuwen, zodat het cateringsbedrijf ook in de toekomst hun klanten, studenten en medewerkers een optimale gebruikersbeleving kan blijven bieden. Hoe formuleer je deze doelstelling SMART?

Specifiek

Maak de doelstelling specifiek. Wat wil je met dit onderzoek bereiken? Voor wie en waarom? Maak de begrippen uit je doelstelling steeds specifieker door ze een preciezere definitie te geven. Dit noem je operationaliseren. Geef aan wat je precies bedoelt met de begrippen.

Een cateraar informeren over een optimale gebruikersbeleving in de toekomst is niet specifiek genoeg. Het gaat hier om de cateraar van de UvA en HvA die de kantines op álle locaties verzorgt en je informeert de cateraar alleen over de mogelijkheden die er zijn op het gebied van trends kijkend naar de concurrentie. Ook moet je rekeninghouden met de doelgroep. De doelgroep is in dit geval alle HvA-studenten, alle HvA-medewerkers, alle UvA-studenten en alle UvA-medewerkers. Ook moet er een optimale gebruikersbeleving geoperationaliseerd worden. De gebruikersbeleving kan beïnvloed worden door het assortiment (diversiteit), de – inrichting van de – ruimte waarin gegeten kan worden inclusief voorzieningen (zoals de aanwezigheid van wifi), de mogelijkheid om in de kantine te eten en om eten mee te nemen, de wachttijden/wachtrijen, de kosten van de producten en de service/klantvriendelijkheid. Een optimale gebruikersbeleving stemt vorenstaande factoren zo goed mogelijk af op de wensen van de doelgroep.

Meetbaar

Bedenk hoe je kunt aantonen dat de doelstelling is bereikt als je het onderzoek hebt gedaan: hoe kun je dit meetbaar maken?

Het bestuur van het cateringsbedrijf wil deze scriptie als input gebruiken voor overleggen die gaan over de toekomstige inrichting van de kantines. Het visiestuk moet het bestuur voldoende input geven, zodat zij bijvoorbeeld de trends kan vertalen naar een kantine-setting. Voorafgaand aan die overleggen neemt het bestuur het visiestuk door. De afspraak is dat het bestuur laat weten of zij voldoende geïnformeerd is na het lezen van het visiestuk en of zij voldoende informatie eruit heeft gehaald om de overleggen te kunnen voeren. Op deze manier is te controleren of het doel bereikt is.

Acceptabel

Wat leveren de uitkomsten van het onderzoek de opdrachtgever op? De opdrachtgever moet iets aan de kennis hebben.

Met de informatie uit het visiestuk kan de opdrachtgever bepalen welke veranderingen zij wil doorvoeren, zodat de kantines van de HvA en UvA ook in de toekomst de klanten tevreden kunnen stellen.

Realistisch

Ga na of het haalbaar is om je doelstelling binnen de vastgestelde tijd te bereiken. Dit hangt samen met budget, beschikbare informatie, tijd, wetgeving et cetera. Je kunt niet alles onderzoeken: het moet wel reëel zijn.

Dit onderzoek is realistisch omdat er niet gekeken wordt naar de financiële en logistieke beperkingen. Er wordt alleen informatie gegeven over de mogelijkheden die het cateringsbedrijf heeft en dit beperkt het onderzoek voldoende. Ook worden de verschillende locaties buiten beschouwing gelaten, waardoor het onderzoek haalbaar blijft.

Verder is het realistisch omdat er voldoende informatie beschikbaar is over trends, omdat de doelgroep te bereiken is en omdat er voldoende concurrenten zijn die soortgelijke kantines hebben. Tijdens de studie is er kennis opgedaan van verschillende onderzoekstechnieken waardoor het mogelijk is het onderzoek uit te voeren. Daarnaast is het haalbaar om binnen de vastegestelde afstudeerperiode het onderzoek uit te voeren.

Tijdgebonden

De doelstelling wordt steeds specifieker door te bepalen welk tijdsbestek de doelstelling beslaat. Om welke periode gaat het precies? Wanneer begin je met je onderzoek en wanneer is het gerealiseerd?

Het onderzoek start op 1 februari. Daarvoor is er al kennisgemaakt met de opdrachtgever en is de probleemanalyse gemaakt en de doelstelling geformuleerd. Op 1 juni moet het visiestuk opgeleverd worden. Dit betekent dat er vier maanden zijn om het onderzoek uit te voeren en het visiestuk te schrijven.

Gepubliceerd door Taalwinkel Bron: Verhoeven, N. (2007). Wat is onderzoek? Praktijkboek methoden en technieken voor het hoger onderwijs. Amsterdam: Boom Onderwijs. 12 juni 2023