Bijzondere soorten werkwoorden

In het Nederlands heb je soms te maken met onregelmatige werkwoorden: werkwoorden met een klinkerwisseling in perfectum en/of imperfectum. Ook kun je reflexieve werkwoorden en scheidbare werkwoorden tegenkomen in teksten.

Op deze pagina:

Onregelmatige werkwoorden
Reflexieve werkwoorden
Scheidbare en onscheidbare werkwoorden
Oefenen: (her)ken je bijzondere werkwoorden
Meer werkwoordkwesties

Onregelmatige werkwoorden

Onregelmatige werkwoorden zijn werkwoorden met een klinkerwisseling in perfectum en/of imperfectum. Als deze woorden veel voorkomen in je studie, is het belangrijk om de vervoeging te kennen. Bijvoorbeeld:

schrijven – schreef – heeft geschreven

voldoen – voldeed – heeft voldaan

springen – sprong – is gesprongen

Hebben of zijn?

De meeste onregelmatige werkwoorden krijgen hebben als hulpwerkwoord (zin 1 en 2). Een aantal onregelmatige werkwoorden krijgt echter zijn bij het perfectum (zin 3) en sommige kunnen hebben én zijn krijgen (zin 4 en 5).

Hij heeft haar een mailtje geschreven.
Hij heeft de boete voldaan.
Het nieuwe jaar is begonnen.
Hij heeft gelopen. (handeling van het lopen)
Hij is naar zee gelopen. (verandering van situatie/plaats)

Tips

Noteer de vormen van werkwoorden in zinnen en leer ze uit je hoofd (ook de spelling).
Leer of een werkwoord met ‘hebben’ of met ‘zijn’ of met allebei gaat.

Ga naar de Woordenlijst van de Taalunie.
Gebruik een NT2-woordenboek, bijvoorbeeld Van Dale Pocketwoordenboek Nederlands als tweede taal.

Reflexieve werkwoorden

Reflexieve werkwoorden zijn een combinatie van een werkwoord met een reflexief pronomen. Hieronder zie je veel voorkomende reflexieve werkwoorden met bijbehorend pronomen:

Ik schaamde me voor m’n stomme opmerking.
Jij trekt je die kritiek te persoonlijk aan.
Hij vergiste zich in het telefoonnummer en belde een wildvreemde.
Wij distantiëren ons van die maatregelen.
Jullie moeten je haasten, als je nog op tijd wil zijn.
Zij bemoeien zich altijd met zaken die hen niet aangaan.

Er zijn ook werkwoorden die niet-reflexief én reflexief gebruikt kunnen worden:

Niet-reflexief	Reflexief
Ik was de kleren.	Ik was me.
Hij verdedigde zijn vriend tegen alle kritiek.	Hij verdedigde zich(zelf) tegen alle kritiek.
Zij sneed de uien.	Zij sneed zich lelijk met dat mes.

Scheidbare en onscheidbare werkwoorden

Scheidbare werkwoorden

Scheidbare werkwoorden zijn combinaties van een werkwoord met een prefix (voorvoegsel): uitstellen (uit + stellen), aandoen (aan + doen), terechtkomen (terecht + komen), enzovoorts. Zo’n scheidbaar werkwoord schrijf je soms aan elkaar en soms niet.

Soort zin	Scheiden of niet?	Regel + voorbeeldzin
Hoofdzin	Scheiden	Praesens of imperfectum (1)
Hoofdzin	Scheiden	Infinitief met te (2)
Hoofdzin	Aan elkaar	Perfectum (3)
Hoofdzin	Aan elkaar	Infinitief zonder te (4)
Bijzin	Scheiden	Infinitief met te (5)
Bijzin	Aan elkaar	Perfectum (6)
Bijzin	Aan elkaar	Praesens (7)
Bijzin	Aan elkaar	Infinitief zonder te (8)

De gemeente nodigt alle inwoners uit.
De gemeente besloot alle inwoners uit te nodigen.
De gemeente heeft alle inwoners uitgenodigd.
De gemeente wil alle inwoners uitnodigen.
De bijeenkomst zal groots worden, omdat de gemeente besloot alle inwoners uit te nodigen.
De bijeenkomst zal groots worden, omdat de gemeente alle inwoners heeft uitgenodigd.
De bijeenkomst zal groots worden, omdat de gemeente alle inwoners uitnodigt.
De bijeenkomst zal groots worden, omdat de gemeente alle inwoners wil uitnodigen.

Onscheidbare samengestelde werkwoorden

Stofzuigen is een voorbeeld van een onscheidbaar samengesteld werkwoord. Dit betekent dat de delen stof en zuigen niet uit elkaar gehaald mogen worden. Het is dus niet: ik zuig stof, maar ik stofzuig. En omdat het een relatief nieuw werkwoord is, wordt het zwak vervoegd. Het is dus niet: ik stofzoog, maar: ik stofzuigde.

Hetzelfde geldt voor werkwoorden als:

zweefvliegen: ik zweefvlieg, ik zweefvliegde, ik heb gezweefvliegd

beeldhouwen: ik beeldhouw, ik beeldhouwde, ik heb gebeeldhouwd

glimlachen: ik glimlach, ik glimlachte, ik heb geglimlacht

Deze werkwoorden worden dus gewoon volgens de regels van de verleden tijd vervoegd.

Onscheidbare werkwoorden met prefix

Er zijn ook werkwoorden met een prefix die nooit scheidbaar zijn, bijvoorbeeld:

Hij overtuigt iedereen van zijn gelijk.

Hij heeft iedereen van zijn gelijk overtuigd.

Hij weet iedereen van zijn gelijk te overtuigen.

Scheidbare versus onscheidbare werkwoorden

Bij een scheidbaar werkwoord ligt de klemtoon altijd op het prefix. Bij verreweg de meeste niet-scheidbare werkwoorden ligt juist deze op het werkwoorddeel.

Een bekend voorbeeld is voorkomen, dat zowel scheidbaar als niet-scheidbaar is. De betekenis is wel anders. Als je de klemtoon op het prefix legt (voorkomen), dan is het werkwoord dus scheidbaar en betekent het 'gebeuren'. Bijvoorbeeld: Dat komt best vaak voor.

Leg je de klemtoon op het eerste deel van het werkwoord (voorkomen), dan is het werkwoord niet meer scheidbaar. De betekenis is ook anders: 'zorgen dat iets niet gebeurt'. Bijvoorbeeld: Zo voorkom je dus een brand.

Hier volgt nog een aantal veelvoorkomende scheidbare en niet-scheidbare werkwoorden. Twijfel je waar de klemtoon ligt? Check het dan in je woordenboek.

Scheidbaar	uitgeven, teleurstellen, voorstellen, meevallen, aanstellen
Nooit scheidbaar	ontdekken, bespreken, verkopen, overtuigen, voorkomen