Zinsbouw

Wanneer je graag langere zinnen formuleert, moet je voorkomen dat die zinnen ontsporen. Dat kan bijvoorbeeld door bij elkaar te zetten wat bij elkaar hoort. Let verder op bij samentrekkingen en wees alert bij beknopte bijzinnen. Controleer deze lange zinnen zorgvuldig op grammaticale correctheid. Dat doe je bijvoorbeeld door ze hardop te lezen.

Tips

Op Cambiumned vind je heldere uitleg en oefeningen bij diverse grammaticakwesties, zoals de volgende.
Gebruik je kennis van de grammatica om eventuele fouten in je tekst op te sporen.

Lange zinnen zijn vaak samengestelde zinnen, bestaande uit hoofdzinnen en/of bijzinnen. Hoofdzinnen kun je los van elkaar gebruiken of samenstellen met een voegwoord. Bijzinnen kunnen niet op zichzelf staan en zijn altijd gecombineerd met een hoofdzin.

Ontspoorde zin

Bij lange zinnen loop je eerder het risico dat je de zin niet correct afmaakt, bijvoorbeeld omdat je niet consequent voor één grammaticale vorm kiest. Dan krijg je een ontspoorde zin. Bij zin 1 staat de persoonsvorm (werd) in het enkelvoud omdat het subject (het hele museum) in het enkelvoud staat. Twee andere subjecten (de doelstellingen en tijdelijke tentoonstellingszalen) in de zin staan echter in het meervoud. Daarom moet werden worden toegevoegd, zoals in zin 2.

Dankzij rijkssubsidies werd het hele museum herbouwd, de doelstellingen verhelderd, de collectie uitgebreid, de vaste presentatie heringericht en tijdelijke tentoonstellingszalen toegevoegd.
Dankzij rijkssubsidies werd het hele museum herbouwd, de collectie uitgebreid, de vaste presentatie heringericht en werden de doelstellingen verhelderd en tijdelijke tentoonstellingszalen toegevoegd.

Ook in het volgende voorbeeld vind je duidelijk een ontspoorde zin (zin 1). Halverwege de zin schakelt de schrijver over op een andere constructie. Achter het woordje om verwachten we een zinsdeel met te: om probleemjongeren (…) klaar te stomen. Dat gebeurt wel in de correcte zin 2.

Rolinde Bergwijn, voorzitter van de Taskforce Jeugdwerkloosheid, stelde begin dit jaar voor om probleemjongeren die geen werk hebben, geen opleiding volgen en ook niet als werkloze ingeschreven staan, zouden in kazernes klaargestoomd moeten worden voor de arbeidsmarkt of voor een opleiding.
Rolinde Bergwijn, voorzitter van de Taskforce Jeugdwerkloosheid, stelde begin dit jaar voor om probleemjongeren die geen werk hebben, geen opleiding volgen en ook niet als werkloze ingeschreven staan, in kazernes klaar te stomen voor de arbeidsmarkt of voor een opleiding.

Tangconstructies

In (te) lange zinnen zet je zinsdelen die bij elkaar horen, soms te ver uit elkaar. Dit heet een tangconstructie. Zulke zinnen zijn lastig voor de lezer. Bovendien maak je er snel fouten mee.

Zin 1 is moeilijk te lezen omdat er in de eerste bijzin (dat het bijna onmogelijk is) een andere bijzin (omdat spelling en uitspraak zoveel van elkaar verschillen) is geplaatst. Blijkbaar is de schrijver halverwege de zin vergeten om de eerste bijzin af te maken. Het werkwoord (is) is hierdoor op de verkeerde plaats terechtgekomen.

Door bij elkaar te zetten wat bij elkaar hoort, is zin 2 niet alleen makkelijker te lezen, maar ook makkelijker te schrijven – en daardoor wel correct. Nog leesbaarder wordt de zin als je deze in tweeën hakt en meer leestekens gebruikt (zin 3).

Je ziet bij het Engels dat omdat spelling en uitspraak zoveel van elkaar verschillen is het bijna onmogelijk om de spelling goed aan te leren en als het wel gebeurt dan kost het te veel onnodige tijd.
Je ziet bij het Engels dat het bijna onmogelijk is om de spelling goed aan te leren omdat spelling en uitspraak zoveel van elkaar verschillen en als het wel gebeurt dan kost het te veel onnodige tijd.
Je ziet bij het Engels dat het bijna onmogelijk is om de spelling goed aan te leren, omdat spelling en uitspraak zoveel van elkaar verschillen. Als het wel gebeurt, dan kost het te veel onnodige tijd.

Zet dus bij elkaar wat bij elkaar hoort

Samentrekkingen

Bij samentrekkingen mag je woorden of woordgroepen die twee keer in de zin voorkomen, één keer weglaten, bijvoorbeeld: Ik drink liever rode (-) dan witte wijn en De meeste scholieren lezen liever Engelse boeken dan Franse (-).

Je moet er dan wel op letten dat de weggelaten woorden in vorm, betekenis of grammaticale functie identiek zijn. Als je dit moeilijk vindt, kan het helpen om extra op te letten zodra je zinnen met en aan elkaar verbindt.

Een identieke vorm

De samentrekking in zin 1 is fout omdat het onderwerp de eerste keer in het meervoud staat en de tweede keer in het enkelvoud. De persoonsvorm werden moet in het tweede deel van de zin dus in het enkelvoud staan, zoals in zin 2.

De tentamens werden gisteren teruggegeven maar één tentamen nog achtergehouden.
De tentamens werden gisteren teruggegeven maar één tentamen werd nog achtergehouden.

Een identieke betekenis

De samentrekking in zin 1 is fout omdat gadeslaan een ander werkwoord is dan op iets of iemand slaan. Dat laatste werkwoord moet je dus uitschrijven, zoals in zin 2.

Kees slaat de voetbalwedstrijd gade en zijn vriend op zijn schouder op het moment dat de bal in het doel vliegt.
Kees slaat de voetbalwedstrijd gade en slaat zijn vriend op zijn schouder op het moment dat de bal in het doel vliegt.

Een identieke grammaticale functie

De samentrekking in zin 1 is fout omdat hun kinderen in het eerste deel van de zin lijdend voorwerp (object) is en in het tweede deel van de zin onderwerp (subject). Je moet hun kinderen dus herhalen of duidelijk naar ze verwijzen, zoals in zin 2.

Die mensen hebben hun kinderen altijd enorm verwend en zijn volledig afhankelijk van hen gebleven.
Die mensen hebben hun kinderen altijd enorm verwend en die kinderen zijn volledig afhankelijk van hen gebleven.

Beknopte bijzin

In een beknopte bijzin is het onderwerp (subject) weggelaten. Dit zogenaamde ‘verzwegen subject’ moet wel hetzelfde zijn als het onderwerp in de hoofdzin. Doe je dat niet, dan is je zin ongrammaticaal.

In de beknopte bijzin van zin 1 (Na ondertekend te zijn) zijn de contracten het subject, maar in de hoofdzin is wij het subject. Het subject van de hoofdzin en de bijzin komen dus niet overeen en daardoor is de zin niet correct. Je kunt de zin eenvoudig corrigeren, bijvoorbeeld zoals in zin 2.

Na ondertekend te zijn, ontvangen wij de contracten graag zo spoedig mogelijk terug.
Nadat de contracten ondertekend zijn, ontvangen wij ze graag zo spoedig mogelijk terug.

Gepubliceerd door Taalwinkel 12 maart 2024